Đến tour du lịch đảo Cát Bà vào những ngày đầu của tháng tư, trong các thung, áng giữa những rặng núi đá lan tỏa mùi thơm ngọt như mật của hoa cam ở Gia Luận. Nơi đây lưu giữ một giống cây quý, một đặc sản của đảo Cát Bà: cam Gia Luận.
Cam “tiến vua”
Cam Gia Luận vốn đã nổi tiếng là giống cam “tiến vua”. Đây là loại cam giấy bởi vỏ rất mỏng, khi chín hẳn sẽ lộ rõ số múi qua lớp vỏ màu gấc đẹp mắt và rất mỏng. Quả có mùi thơm đặc trưng đặc biệt, múi mỏng và dễ bóc tách, tép nhỏ nhưng mọng nước. Cầm múi cam trên tay bạn sẽ thấy cảm giác mềm và mọng nhưng vẫn khô ráo. Vị cam ngọt đượm vừa phải pha lẫn vị chua dịu và khi ăn xong vẫn cảm thấy vị trên đầu lưỡi. Cam trồng ở môi trường trong lành, thoáng mát, nguồn nước tự nhiên trong các thung, áng là sản phẩm sạch được người dân huyện đảo và các tỉnh, thành khác rất ưa chuộng.
Cây cam Gia Luận là loại cây quý với hình thức đẹp, chất lượng hảo hạng và là nguồn gen bản địa từ lâu: cây có khả năng chống chịu sâu bệnh tốt, sống lâu năng suất rất cao. Đến với Gia Luận vào mùa cam chính vụ (tháng 9, 10), sẽ thấy bạt ngàn cam chín, từng cây cam sum suê treo chi chít quả từ cành là là mặt đất đến tận ngọn cao đến 4-5m.
Cây cam Gia Luận được người dân miêu tả với cành vươn ngắn, không có thân chính rõ rệt. Và cũng theo những người dân ở đây cho biết, giống cam này đã có ở đảo cách đây 300 năm và giống cam này thích ứng với đất Gia Luận đến không ngờ. Cho đến nay, vẫn chỉ có ở Gia Luận, cây cam Gia Luận mới cho quả ngon ngọt và năng suất cao nhất. Thấy cam bán được giá (30.000-40.000 đồng/kg), nhiều người ở các địa phương khác trên đảo Cát Bà mang giống về trồng nhưng chất lượng cam không thể sánh được với ở Gia Luận.
Cam Gia Luận thích ứng với đất trồng hẹp, tầm canh tác dày, nhiều mùn, giữ nước và thoát nước tốt, mực nước ngầm thấp, vì thế đất đồi núi rất phù hợp cho loại cam này. Cây có thân hình tán lớn, cao trung bình hơn 3m, lá nhỏ, cành vươn ngắn và mau, không có thân chính rõ rệt.
Theo Chủ tịch xã Gia Luận Trần Quang Luân cho biết, hiện tổng diện tích trồng cam của xã khoảng 15ha với gần 100 hộ trồng tại vườn, trong các thung, áng như Tùng Xép, Áng Dài, Ánh Nội, Áng Kê… Với năng suất trung bình 4-5 tấn/ha, hàng năm sản lượng cam của xã đạt 40 – 60 tấn. Riêng áng Tùng Xép là nơi có diện tích trồng cam lớn nhất xã, mỗi hộ một năm thu hoạch từ 5-15 tấn quả tươi. Tuy nhiên, vẫn không đủ cung cấp cho thị trường tại huyện và tỉnh Quảng Ninh liền kề. Bình quân mỗi hộ thu nhập 30-400 triệu đồng/năm từ giống cam đặc sản này.
Hành trình giữ mãi hương vị cam “tiến vua” trên đảo Cát Bà
Cây cam Gia Luận đã trải qua khá nhiều thăng trầm. Phát triển tốt trên xã đảo lâu đời nhưng từ năm 1990, giống cam này có dấu hiệu suy thoái và đến năm 2000 hầu như toàn bộ vườn cam trồng không cho thu hoạch. Trước tình hình đó, một số tổ chức, cơ quan chuyên ngành đã vào cuộc “cứu” loài cây quý. Năm 2002, Viện Kas (CHLB Đức) ứng dụng công nghệ ghép mắt (mắt cam Gia Luận ghép vào gốc bưởi), sản xuất được trên 3.000 cây ghép khỏe mạnh. Và đến cuối năm 2005 cho quả đầu vụ, chất lượng và năng suất khả quan.
Tiếp đó, năm 2004, Trung tâm Nghiên cứu ứng dụng KH&CN Hải Phòng ứng dụng công nghệ vi ghép và tạo được cây đầu dòng sạch bệnh cho cam Gia Luận. Năm 2005, Trung tâm nghiên cứu rau quả Xuân Mai (Viện nghiên cứu Rau quả trung ương) đã chuyển giao công nghệ ghép mắt cam Gia Luận vào gốc bưởi chua. Viện đã ghép thành cây giống và cung cấp cho xã Gia Luận 4.500 cây giống ghép mắt. 6ha cam đã được trồng ở áng Tùng Xép với số cây giống này, tỷ lệ sống đạt 100%. Tuy nhiên, vài năm gần đây, cam Gia Luận đang “khóc” vì dịch bệnh.
Từ năm 2012 cho đến nay, cây chết rất nhiều do nhiễm bệnh greening (vàng lá). Đầu năm nay, do mưa kéo dài, cam cũng chết lộc tràn lan. Ngoài ra, sâu bệnh thi nhau hoành hành trên cây cam: sâu vẽ bùa, sâu đục thân, rầy chổng cánh… làm suy giảm đáng kể năng suất, chất lượng quả, ảnh hưởng không nhỏ đến thu nhập và đời sống của người trồng cam.
Hội Làm vườn Hải Phòng cũng về hướng dẫn các hộ trồng cam chăm sóc, đốn tỉa những cây hơn 10 năm tuổi, bị sâu bệnh hại, phát triển cằn cỗi. Kết quả đã hạn chế được hiện tượng ra quả cách năm, cho năng suất ổn định. Chi cục Bảo vệ thực vật Hải Phòng cũng giúp vùng trồng cam Gia Luận bẫy bả diệt ruồi đục quả…
Các cơ quan chuyên ngành cũng đã thử nghiệm rất nhiều phương pháp khác nhau nhằm nhân giống và phát triển giống cam Gia Luận như trồng tập trung trong vườn lưới, áp dụng công nghệ tưới nhỏ giọt… nhưng cuối cùng loài cam quý chỉ phát triển tốt nhất khi được sống tự nhiên trong thung, áng dưới chân các dãy núi đá.
Chủ tịch xã Trần Quang Luân cho rằng: “Không chỉ mang lại thu nhập cho bà con xã Gia Luận, cam Gia Luận còn là nguồn gen quý, là sản phẩm đặc trưng của thành phố nói chung, huyện đảo nói riêng. Vì vậy, cần đưa vào bảo tồn, phục tráng, phát triển và đăng ký xây dựng thương hiệu cho cam Gia Luận”.
Cũng theo ông Luân, xã đang phối hợp với Sở KH&CN hoàn thiện các hồ sơ đăng ký bảo hộ nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm cam Gia Luận mà Hội Nông dân xã sẽ làm chủ sở hữu nhãn hiệu này.
Hy vọng, giống cam quý sẽ mãi được bảo tồn, phát triển và ngày càng lan tỏa hương vị nức tiếng gần xa. Đến với Tour Hà Nội- Cát Bà 2 ngày 1 đêm để đến thưởng thức món đặc sản hương vị thơm ngon của cam tiến vua này.